(Last Updated On: 01/12/2022)

Kinderen met allergieën en astma hebben een andere darmflora dan gezonde kinderen. Ook werkt het immuunsysteem van mensen met een allergie of astma anders. De oorzaak van een afwijkende darmflora is niet altijd te achterhalen. Maar wetenschappelijke onderzoeken wijzen erop dat het waarschijnlijk wel mogelijk is om het beloop van astma of een allergie te beïnvloeden door met voeding de darmflora meer in balans te krijgen.

In dit artikel:

• Wat astma en allergieën met hygiëne te maken hebben
• Hoe het immuunsysteem voor allergische en astmatische reacties zorgt
• Hoe de darmflora het immuunsysteem beïnvloedt
• Welk effect vezels hebben op astma en allergieën
• Waarom het belangrijk is om dagelijks voldoende zink binnen te krijgen
• Samenvatting
• Wetenschappelijke bronnen

Allergieën, astma en hygiëne

De darmflora (het samenstel van micro-organismen zoals bacteriën en gisten in de darmen) van kinderen met allergieën of astma wordt op jonge leeftijd beïnvloed door bijvoorbeeld de darmflora van de moeder, voeding en ook de omgeving. Zo laten een aantal opvallende onderzoeken een relatie tussen de omgeving van het kind en de ontwikkeling van astma en allergieën zien. In Finland zijn bijvoorbeeld meer kinderen die last hebben van allergieën dan in Rusland. Het ging hier zowel om luchtwegallergieën als voedselallergieën. Een verklaring hiervoor is dat de kinderen in Finland opgroeiden in een erg hygiënische omgeving. Hierdoor werden zij minder blootgesteld aan omgevingsbacteriën. In de huisstof en het drinkwater in Rusland waren namelijk meer bacteriën te vinden dan in het Finse drinkwater en huisstof. En als gevolg hiervan hadden deze kinderen in Finland ook een andere darmflora dan de kinderen in Rusland.^{1 2} Hetzelfde verschijnsel werd waargenomen tussen twee verschillende steden nabij de grens tussen Mexico en de VS. Op scholen in Tucson, Arizona in de VS kwam astma vaker voor dan op scholen in de stad Nogales in Mexico. Ook hadden de onderzoekers de hoeveelheid stof die op de school aanwezig was gemeten. Niet alleen bevond er zich meer stof in de Mexicaanse scholen, maar dit stof bevatte ook meer bacteriën.³ En uit een onderzoek in Kroatië blijkt dat hoe meer bacteriën er zich in het drinkwater bevinden, hoe lager het risico is op astma, allergieën en eczeem.⁴

Daarnaast blijkt uit meerdere studies dat kinderen die op een boerderij opgroeien een verlaagde kans hebben op het ontwikkelen van allergieën of astma. De onderzoekers van deze studies gaan ervan uit dat dit komt doordat kinderen op boerderijen veel in aanraking komen met boerderijdieren en hun bacteriën.^{5 6} Het is dan ook niet verbazingwekkend dat astma veel minder voorkomt onder de Amish in de Verenigde Staten.⁷

Astma, allergische reacties en het immuunsysteem

Het immuunsysteem bestaat uit verschillende soorten cellen, moleculen en andere stofjes die het lichaam verdedigen tegen allerlei schadelijke bacteriën, virussen en andere ziektemakers. Wanneer het immuunsysteem ziektemakers detecteert, ontstaan er kleine ontstekingsreacties met als doel om deze ziektemakers onschadelijk te maken. Maar wanneer iemand last heeft van een allergie wordt het immuunsysteem ook geactiveerd bij stofjes die niet schadelijk zijn voor het lichaam. Mensen met allergieën en astma hebben daarom meer antistoffen en ontstekingsreacties in hun lichaam dan gezonde mensen.⁸ Astma wordt om die reden door wetenschappers ook wel gezien als een chronische ontstekingsziekte.⁹

Het immuunsysteem bestaat niet alleen uit stofjes die ontstekingsreacties opwekken, maar ook uit cellen die in staat zijn deze ontstekingen weer af te remmen als het kwaad geweken is. Dit zijn de zogenaamde T-remmercellen. Deze T-remmercellen remmen niet alleen ontstekingen af, maar ze blokkeren ook het immuunsysteem wanneer deze afwijkend en overmatig reageert op stofjes die in principe geen kwaad kunnen. Uit onderzoek blijkt dan ook dat mensen met allergieën en astma minder T-remmercellen in hun bloed hebben dan gezonde mensen.^{10 11 12 13} Dit kan dan verklaren waarom het immuunsysteem bij allergische reacties afwijkend reageert op normale voedingsstoffen, pollen of huisstofmijt.

Hoe de darmflora het immuunsysteem beïnvloedt

De micro-organismen die in de darmen leven, hebben een enorme invloed op de rest van het menselijk lichaam. Zo produceren darmbacteriën stofjes die ervoor zorgen dat het immuunsysteem beter gaat werken of juist stofjes die ervoor zorgen dat het immuunsysteem overmatig reageert op stoffen die eigenlijk helemaal geen kwaad kunnen.¹⁴ Een van de stofjes die gezonde darmbacteriën produceren en een gunstig effect heeft op het immuunsysteem heet butyraat (ook wel bekend als boterzuur). Hoe meer butyraat er in de darmen geproduceerd wordt, hoe meer T-remmercellen er in het lichaam geactiveerd worden.¹⁵ Hierdoor heeft butyraat een ontstekingsremmende werking.¹⁶ En uit onderzoek blijkt dat kinderen met astma en luchtwegallergieën minder butyraat in hun darmen hebben.¹⁷ Andere onderzoeken tonen aan dat mensen met astma en allergieën dan ook minder bacteriën in hun darmen hebben die butyraat kunnen produceren.^{18 19 20 21 22} En nou blijkt dat kinderen die op een boerderij opgroeien meer butyraat-producerende bacteriën hebben dan kinderen die niet op een boerderij opgroeien.²³ Volgens de onderzoekers van deze studie kan dit dan weer verklaren waarom kinderen die op de boerderij opgroeien minder vaak astma hebben dan kinderen die in de stad opgroeien.

Het effect van vezels op allergieën en astma

Het is mogelijk de samenstelling van de darmflora beïnvloeden door de juiste dingen te eten, waaronder vezels. Bij het eten van veel vezels, hebben butyraat-producerende bacteriën in de darmen namelijk ook meer te eten. En wanneer zij genoeg te eten hebben, kunnen ze zich vermenigvuldigen en meer butyraat aanmaken.²⁴ Uit verschillende muizenstudies blijkt dan ook dat als onderzoeker muizen op een vezelrijk dieet zetten, niet alleen de hoeveelheid butyraat in de darmen toeneemt, maar dat zij ook minder last hebben van astma, luchtwegallergieën en voedselallergieën. En wanneer de muizen vervolgens weer op een vezelarm dieet worden gezet, nemen de allergiereacties weer toe.^{25 26 27 28}

Maar mensen zijn geen muizen. Gelukkig is ook het effect van vezels op astma en allergieën bij mensen onderzocht. Zo hebben onderzoekers in de VS wel meer dan 13 duizend mensen ondervraagd om de relatie tussen vezels en astma te analyseren. Uit deze studie bleek dat het eten van vezels niet alleen de kans op astma verminderde, maar dat het ook de ontstekingsreacties inperkte. De mensen met astma hadden dus minder last van astmasymptomen als zij veel vezels aten.²⁹ Ook in Korea is een soortgelijke studie uitgevoerd onder meer dan 10 duizend Koreanen en hier kwamen de onderzoekers tot dezelfde conclusie: wie meer vezels at, had een verminderde kans op astma en allergieën.³⁰

Daarnaast laten verschillende studies zien dat het vezelrijke Mediterrane dieet ook de kans op astma en de symptomen van astma vermindert.^{31 32 33 34} Het Mediterrane dieet is iets anders dan wat nu in Spanje, Italië en Griekenland op de menukaarten te vinden is. Het bestaat niet uit gefrituurde inktvis, patatas bravas, gyros en pizza’s. Het Mediterrane dieet is gebaseerd op wat mensen vóór 1950 in Mediterrane landen aten en dit voedsel bestond vooral uit volkoren granen, peulvruchten, groenten, fruit, noten en slechts kleine beetjes vis, vlees en kaas.

Vezels zijn vooral in onbewerkte plantaardige producten te vinden. In dierlijke producten, zoals vlees, kaas, vis en eieren zitten geen vezels. Dat een geheel plantaardig dieet (mede) daardoor mogelijk een gunstig effect heeft op astma, zagen wetenschappers al in de 20ste eeuw in. Uit een studie, dat in 1985 is gepubliceerd, blijkt dat de kinderen met astma nauwelijks meer klachten hadden zodra zij overstapten op een veganistisch dieet. Bijna alle deelnemende kinderen konden door dit dieet hun medicatie sterk verminderen of er zelfs helemaal mee stoppen!³⁵ Hierbij moet wel een kanttekening gemaakt worden: een veganistisch dieet zag er in 1985 er heel anders uit dan tegenwoordig. Er waren toen namelijk nog geen vlees- en kaasvervangers. De beste vleesvervanger in die tijd was een blik bonen of linzen en in deze peulvruchten zitten een hoop gezonde voedingsvezels, waar darmbacteriën erg blij mee zijn. In dit artikel heb ik een overzicht gemaakt van de verschillende soorten vezels en in welke voedingsmiddelen deze te vinden zijn.

Het belang van zink

Vezels zijn niet het enige bestanddeel van een Mediterraan of veganistisch dieet die astma- en allergieklachten verminderen. Uit een studie uit 2007, dat uitgevoerd is onder kinderen in Kreta naar de relatie tussen het Mediterrane dieet en astma en allergieën, kwam naar voren dat de symptomen van allergie en astma het meest verminderden als kinderen veel noten aten.³⁶ En uit een Deense studie blijkt dat kinderen een verminderde kans op astma en luchtwegallergieën hebben als hun moeder tijdens de zwangerschap veel noten consumeren.³⁷ Ook een Frans onderzoek toont aan dat vrouwen die veel noten eten minder vaak astma-aanvallen hebben dan vrouwen die nauwelijks noten aan hun dieet toevoegen.³⁸

Noten zijn een belangrijke bron van zink.³⁹ Zink heeft een enorme invloed op het immuunsysteem. Bij een tekort aan zink maakt het lichaam namelijk meer antistoffen en juist minder T-remmercellen aan, waardoor een allergische reactie opgewekt kan worden.^{40 41} Wie zink supplementen neemt, zal meer T-remmercellen aanmaken.⁴² Het is dan ook niet gek dat studies aantonen dat mensen met astma en voedselallergieën minder zink in hun bloed hebben dan gezonde mensen.^{43 44 45}

Tevens draagt zink bij aan de gezondheid van de darmwand.⁴⁶ En nou blijkt dat de darmwand van mensen met astma en voedselallergieën minder gezond is dan de darmwand van gezonde mensen.^{47 48 49} Wanneer de darmwand niet intact is, raakt de darmflora uit balans en neemt het aantal butyraat-producerende bacteriën af, waardoor er ook minder butyraat wordt aangemaakt.⁵⁰ (In dit artikel heb ik beschreven hoe een lekkende darm voor een disbalans van de darmflora kan zorgen.) En zoals hierboven kon lezen, leidt een gebrek aan butyraat weer tot minder T-remmercellen.

Zink is een voedingsstof die ieder mens dagelijks binnen moet krijgen, omdat het lichaam niet in staat is zink op te slaan om het later weer te kunnen gebruiken.⁵¹ Wat gebeurt er dan als onderzoekers mensen met astma of allergieën de opdracht geven om dagelijks een zink supplement te nemen? Wetenschappers in Iran hebben dit uitgetest door kinderen met astma ofwel een zink supplement te geven, ofwel een placebo. En de kinderen die dagelijks zink slikten hadden hierdoor minder last van symptomen als hoesten, een fluitende neus en kortademigheid.⁵² Ook laat een onderzoek uit de VS zien dat de symptomen van mensen die last hadden van luchtwegallergieën verminderden zodra zij dagelijks zink supplementen begonnen te nemen.⁵³

Naast noten, is zink ook te vinden in granen, peulvruchten, pompoen- en zonnebloempitten, vlees en zeevruchten.⁵⁴ Daarnaast zijn zink supplementen ook te koop bij Nederlandse drogisterijen.

Wil je mij bedanken voor al het werk dat ik heb geleverd voor het schrijven van dit artikel? Dit kan door te doneren. Doneren kan hier.

Samengevat

Kinderen en volwassen met astma of allergieën hebben een andere darmflora dan gezonde mensen. En deze darmflora heeft weer een invloed op de werking van het immuunsysteem. De afwijkende darmflora kan verklaren waarom het immuunsysteem van mensen met astma of een allergie afwijkend reageert. Door het eten van vezels kunnen mensen met astma of een allergie hun darmflora weer in balans brengen. Vezelrijke diëten, zoals een veganistisch of Mediterraan dieet, lijken daarom ook symptomen van astma en allergieën te verminderen. Naast vezels, is zink ook een belangrijke voedingsstof voor de gezondheid van de darmen en het immuunsysteem. En wanneer mensen met astma of een allergie zink supplementen nemen, nemen hun klachten af.

---

Disclaimer: De auteur van darmrevolutie.nl, Jacqui Bolt, is geen praktiserend arts, maar beschrijft slechts de resultaten van wetenschappelijke onderzoeken. Als u lichamelijke of mentale problemen ervaart, wordt u geadviseerd om die te bespreken met uw behandelend arts.

---

Bronnen

1. Haahtela, T. et al. 2015: Hunt for the origin of allergy – comparing the Finnish and Russian Karelia. Clinical & Exmperimental Allergy 45, p. 891-901. [PubMed] [Google Scholar]
2. Metwally, A.A., S.P. Yu, D. Reiman, Y. Dai, P.W. Finn, D.L. Perkins, 2019: Utilizing longitudinal microbiome taxonomic profiles to predict food allergy via Long Short-Term Memory networks. PLoS Computational Biology 15(2): e1006693. [PubMed] [Google Scholar]
3. Carr, T.F. et al. 2017: Prevalence of Asthma in School Children on the Arizona-Sonora Border. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice 5(1), p. 114-120.e2. [PubMed] [Google Scholar]
4. Turkalj M. et al. 2020: Association of bacterial load in drinking water and allergic diseases in childhood. Clinical & Experimental Allergy 50(6), p. 733-740. [PubMed] [Google Scholar]
5. Ege, M.J. et al. 2011: Exposure to Environmental Microorganisms and Childhood Asthma. The New England Journal of Medicine 364, p. 701-709. [PubMed] [Google Scholar]
6. Pivniouk,V., J.A. Gimenes Jr., L.K. Honeker, D. Vercelli, 2020: The role of innate immunity in asthma development and protection: Lessons from the environment. Clinical & Experimental Allergy 50(3), p. 282-290. [PubMed] [Google Scholar]
7. Stein, M.M. et al. 2016: Innate Immunity and Asthma Risk in Amish and Hutterite Farm Children. The New England Journal of Medicine 375, p. 411-421. [PubMed] [Google Scholar]
8. Gould, H.J. & B.J. Sutton, 2008: IgE in allergy and asthma today. Nature Reviews Immunology 8, p. 205-217. [PubMed] [Google Scholar]
9. Stelmaszczyk-Emmel, A., 2015: Regulatory T cells in children with allergy and asthma: It is time to act. Respiratory Physiology & Neurobiology 209, p. 59-63. [PubMed] [Google Scholar]
10. Akdis, M. et al. 2004:  Immune Responses in Healthy and Allergic Individuals Are Characterized by a Fine Balance between Allergen-specific T Regulatory 1 and T Helper 2 Cells . Journal of Experimental Medicine 199 (11): p. 1567–1575. [PubMed] [Google Scholar]
11. Shi, Y. et al. 2011: Coexistence of Th1/Th2 and Th17/Treg imbalances in patients with allergic asthma, Chinese Medical Journal 124(13), p. 1951-1956. [PubMed] [Google Scholar]
12. Stelmaszczyk-Emmel, A., A. Zawadzka-Krajewska, A. Szypowska, M. Kulus, U. Demkow, 2013: Frequency and Activation of CD4+CD25^high FoxP3+ Regulatory T Cells in Peripheral Blood from Children with Atopic Allergy. International Archives of Allergy and Immunology 162, p. 16-24. [PubMed] [Google Scholar]
13. Hartl, D. et al. 2007: Quantitative and functional impairment of pulmonary CD4+CD25hi regulatory T cells in pediatric asthma. Journal of Allergy and Clinical Immunology 119(5), p. 1258-1266. [PubMed] [Google Scholar]
14. Vercelli, D., 2021: Microbiota and human allergic diseases: the company we keep. Current Opinion in Immunology 72, p. 215-220. [PubMed] [Google Scholar]
15. Cushing, K., D.M. Alvarado & M.A. Ciorba, 2015: Butyrate and Mucosal Inflammation: New Scientific Evidence Supports Clinical Observation. Clinical and translational gastroenterology, 6(8), e108. [PubMed] [Google Scholar]
16. Meijer, K., P. de Vos & M.G. Priebe, 2010: Butyrate and other short-chain fatty acids as modulators of immunity: what relevance for health? Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care 13(6), p 715-721. [PubMed] [Google Scholar]
17. Chiu, C.-Y. et al. 2019: Gut microbial-derived butyrate is inversely associated with IgE responses to allergens in childhood asthma. Pediatriatric Allergy and Immunology 30, p. 689– 697. [PubMed] [Google Scholar]
18. Metwally, A.A., S.P. Yu, D. Reiman, Y. Dai, P.W. Finn, D.L. Perkins, 2019: Utilizing longitudinal microbiome taxonomic profiles to predict food allergy via Long Short-Term Memory networks. PLoS Computational Biology 15(2): e1006693. [PubMed] [Google Scholar]
19. Stokholm, J. et al. 2018: Maturation of the gut microbiome and risk of asthma in childhood. Nature Communications 9: 141. [PubMed] [Google Scholar]
20. Ruohtula T. et al. 2019: Maturation of Gut Microbiota and Circulating Regulatory T Cells and Development of IgE Sensitization in Early Life. Frontiers in Immunology 10: 2494. [PubMed] [Google Scholar]
21. Hevia, A. et al. 2016: Allergic Patients with Long-Term Asthma Display Low Levels of Bifidobacterium adolescentis. PLoS One 11(2): e0147809. [PubMed] [Google Scholar]
22. Fujimara, K.E. et al. 2016: Neonatal gut microbiota associates with childhood multisensitized atopy and T cell differentiation. Nature Medicine 22, p. 1187-1191. [PubMed] [Google Scholar]
23. Depner, M. et al. 2020: Maturation of the gut microbiome during the first year of life contributes to the protective farm effect on childhood asthma. Nature Medicine 26, p. 1766–1775. [PubMed] [Google Scholar]
24. Bourassa, M.W., I. Alim, S.J. Bultman & R.R. Ratan, 2016: Butyrate, neuroepigenetics and the gut microbiome: Can a high fiber diet improve brain health? Neuroscience Letters 625, p. 56-63. [PubMed] [Google Scholar]
25. Trompette, A. et al. 2014: Gut microbiota metabolism of dietary fiber influences allergic airway disease and hematopoiesis. Nature Medicine 20,  p.159–166. [PubMed] [Google Scholar]
26. Tan, J. et al. 2016: Dietary Fiber and Bacterial SCFA Enhance Oral Tolerance and Protect against Food Allergy through Diverse Cellular Pathways, Cell Reports 15(12), p. 2809-2824. [PubMed] [Google Scholar]
27. Zhang Z., L. Shi, W. Pang, W. Liu, J. Li, H. Wang & G. Shi, 2016: Dietary Fiber Intake Regulates Intestinal Microflora and Inhibits Ovalbumin-Induced Allergic Airway Inflammation in a Mouse Model. PLoS One 11(2): e0147778. [PubMed] [Google Scholar]
28. Huffnagle, G. 2014: Increase in dietary fiber dampens allergic responses in the lung. Nature Medicine 20, p. 120–121. [PubMed] [Google Scholar]
29. Saeed, M.A., K.C. Gribben, M. Alam. E.R. Lyden, C.K. Hanson & T.D. LeVan, 2020: Association of Dietary Fiber on Asthma, Respiratory Symptoms, and Inflammation in the Adult National Health and Nutrition Examination Survey Population. Annals of the American Thoracic Society 17(9), p. 1062-1068. [PubMed] [Google Scholar]
30. Lee, H., K. Lee, S. Son, Y.C. Kim, J.W. Kwak, H.G. Kim, S.H. Lee, T.H. Kim, 2021: Association of Allergic Diseases and Related Conditions with Dietary Fiber Intake in Korean Adults. International Journal of Environmental Research and Public Health 18(6): 2889. [PubMed] [Google Scholar]
31. Guilleminault L., E.J. Williams, H.A. Scott, B.S. Berthon, M. Jensen, L.G. Wood, 2017: Diet and Asthma: Is It Time to Adapt Our Message? Nutrients 9(11): 1227. [PubMed] [Google Scholar]
32. Lv, N., L/ Xiao L & J. Ma, 2014: Dietary pattern and asthma: a systematic review and meta-analysis. Journal of Asthma and Allergy 12(7): p. 105-121. [PubMed] [Google Scholar]
33. Garcia-Marcos, L., J.A. Castro-Rodriguez, G. Weinmayr, D.B. Panagiotakos, K.N. Priftis & G. Nagel, 2013: Influence of Mediterranean diet on asthma in children: a systematic review and meta-analysis. Pediatric Allergy and Immunology 24(4):p. 330-8. [PubMed] [Google Scholar]
34. McCormack, M.C. et al. 2015: Healthy Eating Better Breathing: A Dietary Intervention Study in Asthma. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine 191: A1744. [Google Scholar]
35. Lindahl O., L. Lindwall, A. Spångberg, A. Stenram & P.A. Ockerman, 1985: Vegan regimen with reduced medication in the treatment of bronchial asthma. Journal of Asthma 22(1), p. 45-55. [Pubmed] [Google Scholar]
36. Chatzi, L. et al. 2007: Protective effect of fruits, vegetables and the Mediterranean diet on asthma and allergies among children in Crete. Thorax 62: p. 677-683. [PubMed] [Google Scholar]
37. Maslova, E. et al. 2012: Peanut and tree nut consumption during pregnancy and allergic disease in children—should mothers decrease their intake? Longitudinal evidence from the Danish National Birth Cohort. Journal of Allergy and Clinical Immunology 130(3), p. 724-732. [PubMed] [Google Scholar]
38. Varraso, R., F. Kauffmann, B. Leynaert, N. Le Moual, M.C. Boutron-Ruault, F. Clavel-Chapelon & I. Romieu, 2009: Dietary patterns and asthma in the E3N study. The European respiratory journal 33(1), 33–41. [PubMed] [Google Scholar]
39. Suliburska, J. & Z. Krejpcio, 2011: Evaluation of the content and bioaccessibility of iron, zinc, calcium and magnesium from groats, rice, leguminous grains and nuts. Journal of Food Science and Technology 51, p. 589-594. [PubMed] [Google Scholar]
40. Seo, H.M. et al. 2017: Serum Zinc Status and Its Association with Allergic Sensitization: The Fifth Korea National Health and Nutrition Examination Survey. Scientific Reports7: 12637. [PubMed] [Google Scholar]
41. Kulik, L., M. Maywald, V. Kloubert, I. Wessels & L. Rink, 2019: Zinc deficiency drives Th17 polarization and promotes loss of Treg cell function. The Journal of Nutritional Biochemistry 63, p. 11-18. [PubMed] [Google Scholar]
42. Rosenkranz, E. et al. 2015: Zinc supplementation induces regulatory T cells by inhibition of Sirt-1 deacetylase in mixed lymphocyte cultures. Molecular Nutrition & Food Research 60(3), p. 661-671. [PubMed] [Google Scholar]
43. el-Kholy, M.S. et al. 1990: Zinc and copper status in children with bronchial asthma and atopic dermatitis. The Journal of the Egyptian Public Health Association 65(5-6), p. 657-668. [PubMed] [Google Scholar]
44. Vural, H., K. Uzun, E. Uz, A. Koçyigit, A. Çigli & Ö. Akyol, 2000: Concentrations of copper, zinc and various elements in serum of patients with bronchial asthma. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology 14(2), p. 88-91. [PubMed] [Google Scholar]
45. Kamer, B., W. Wąsowicz, K. Pyziak, A. Kamer-Bartosińska, J. Gromadzińska & R. Pasowska, 2012: Role of selenium and zinc in the pathogenesis of food allergy in infants and young children. Archives of medical science 8(6), p. 1083–1088. [PubMed] [Google Scholar]
46. Sturniolo, G.C., V. Di Leo, A. Ferronato, A. D’Odorico, R. D’Incà, 2001: Zinc Supplementation Tightens “Leaky Gut” in Crohn’s Disease. Inflammatory Bowel Diseases 7(2), p. 94-98. [PubMed] [Google Scholar]
47. Benard, A., P. Desreumeaux, D. Huglo, A. Hoorelbeke, A.B. Tonnel & B. Wallaert, 1996: Increased intestinal permeability in bronchial asthma. Journal of Allergy and Clinical Immunology 97(6), p. 1173-1178. [PubMed] [Google Scholar]
48. Ventura, M.T. et al. 2006: Intestinal permeability in patients with adverse reactions to food. Digestive and Liver Disease 38(10), p. 732-736. [PubMed] [Google Scholar]
49. Barreto, M. et al. Intestinal permeability in children with recurrent respiratory and gastrointestinal symptoms. Journal of Paediatrics and Child Health 51(12), p. 1214-1220. [PubMed] [Google Scholar]
50. Litvak, Y., M.X. Byndloss,, R.M. Tsolis & A.J. Bäumler, 2017: Dysbiotic Proteobacteria expansion: a microbial signature of epithelial dysfunction. Current Opinion in Microbiology 39, p. 1-6. [PubMed] [Google Scholar]
51. Gammoh N.Z. & L. Rink, 2017: Zinc in Infection and Inflammation. Nutrients 9(6): 624. [PubMed] [Google Scholar]
52. Ghaffari, J., A. Khalilian, E. Salehifar, E. Khorasani. & M.S. Rezaii, ‎2014:‎ Effect of zinc supplementation in children with asthma: a randomized, placebo-controlled trial in northern Islamic Republic of Iran. World Health Organization, Regional Office for the Eastern Mediterranean. [PubMed] [Google Scholar]
53. Petrus, E.J., K.A. Lawson, L.R. Bucci & K. Blum, 1998: Randomized, double-masked, placebo-controlled clinical study of the effectiveness of zinc acetate lozenges on common cold symptoms in allergy-tested subjects. Current Therapeutic Research 59(9), p. 595-607. [PubMed] [Google Scholar]
54. Saunders, A.V., W.J. Craig & S.K. Baines, 2013: Zinc and vegetarian diets. The Medical Journal of Australia 199(4), p. S17-S21. [PubMed] [Google Scholar]